Szlakiem zabytków architektury po pogórzu Bieszczad
Proponowana trasa krajoznawcza prowadzi przez Wschodniobeskidzki Obszar Chronionego Krajobrazu poprzez malownicze doliny rzek i potoki w sąsiedztwie Jeziora Solińskiego. Umożliwia poznanie podczas wycieczki samochodowej lub rowerowej najcenniejszych - ocalałych po ostatniej wojnie - zabytków architektury drewnianej bądź murowanej. Nasz krótki opis zawiera jedynie ich wyszczególnienie (bez kapliczek przydrożnych), natomiast bliższe informacje zawarte są w t. I, z. 2
Katalogu zabytków sztuki w Polsce PAN z 1982 r. lub w przewodnikach regionalnych. Podczas tej wędrówki będziemy mogli podziwiać cenne pamiątki przeszłości po współżyjących ze sobą zgodnie przez stulecia cywilizacjach wschodu i zachodu, tj. bizantyjskiej i łacińskiej. Wskutek deportacji dawnych mieszkańców tych ziem po 1945 r. z krajobrazu Bieszczad zniknęło wiele bezcennych zabytków przeszłości. Zachęcamy do poznania tych ocalałych.
Lesko - murowany późnogotycki rzymsko-kat. kościół par. p.w. Nawiedzenia NMP z ok. 1530 r. z późnobarokowym wnętrzem z poł. XVIII w., murowany zamek Kmitów z lat 1538-1555, kilkakrotnie remontowany i rozbudowywany, dawna synagoga z pocz. XVIII w.
Hoczew - murowany barokowy rzymsko-kat. kościół par. p.w. św. Anny z 2 ćw. XVIII w. konsekrowany w 1745 r., otoczony murem o kształcie ośmioboku z 4 kapliczkami, dzwonnicą od wschodu i bramą od zach. z późnobarokowym wyposażeniem wnętrza. Na rozdrożu dróg znajduje się prywatny warsztat rzeźbiarski z galerią artysty Zdzisława Pękalskiego.
Średnia Wieś - jednonawowy drewniany kościół parafialny p.w. Wniebowzięcia NMP z 2 poł. XVI w. wykonany w konstrukcji zrębowej i wzmiankowany w 1607 r. z polichromią z I poł. XVIII w. z późnobarokowymi ołtarzami, obok resztki parku dworskiego.
Berezka - murowany rzymsko-kat. kościół fil. z I poł. XIX w. wzniesiony wówczas jako kaplica unicka, rozbudowany w 1970 r., ruina murowanej trójdzielnej cerkwi unickiej p.w. Przemienienia Pańskiego z 1868 r., odnawianej w 1920 r., resztki parku podworskiego.
Bereźnica Wyżna - drewniana dawna filialna cerkiew unicka p.w. św. Mikołaja Cudotwórcy fundacji Mikołaja Krajewskiego z 1839 r., obecnie rzymsko-kat. kościół fil. p.w. Matki Boskiej. We wnętrzu duża część ikonostasu z ikonami z XVII w., polichromią i cmentarzem obok cerkwi.
Myczków - murowany neogotycki jednonawowy kościół murowany z 1900 r. z dwu-wieżową fasadą oraz murowana dwudzielna unicka cerkiew z 1900 r. z wieżą w fasadzie, obie budowle z fundacji Jana Nepomucena Zatorskiego, właściciela wsi.
Polańczyk - murowana cerkiew unicka p.w. św. Paraskiewy z 1907 r. użytkowana dziś jako rzymsko-kat. kościół par. p.w. Matki Boskiej Królowej Polski. Wyposażenie wnętrza przeniesione zostało z cerkwi w Łopience. W ołtarzu głównym znajduje się ikona Matki Bożej z Dzieciątkiem (kopia obrazu z Werchraty-Krechowa k. Żółkwi) z 1 poł. XVIII w. wzmiankowana w 1756 r. Dziś znajduje się tutaj sanktuarium Matki Bożej. Obok murowana parawanowa dzwonnica z 1863 r.
Górzanka - drewniana trójdzielna unicka cerkiew p.w. św. Paraskiewy z 1838 r. o konstrukcji zrębowej z fundacji Piotra Glazera - dziedzica wsi, położona w otoczeniu pomnikowych dębów. Wewnątrz ikonostas z większością ikon. Dziś rz.-kat. kościół parafialny.
Polana - drewniana dwudzielna unicka cerkiew p.w. św. Mikołaja Cudotwórcy z 1790 r. z polichromią z 1937 r., użytkowana od 1970 r. jako rzymsko-kat. kościół parafialny.
Czarna - drewniana trójdzielna unicka cerkiew par. p.w. św. Dymitra Męczennika z 1834 r. z ikonostasem cofniętym na ścianę i zabytkowym wyposażeniem z XIX w., dziś rzymsko-kat. kościół par. p.w. Podwyższenia Krzyża Świętego.
Michniowiec - drewniana trójdzielna cerkiew unicka p.w. Narodzenia NMP z 1863 r. wzniesiona w konstrukcji zrębowej z nawą na rzucie ośmioboku oraz z dzwonnicą datowaną na rok 1904.
Żłobek - drewniana dwudzielna unicka cerkiew fil. p.w. Narodzenia NMP z 1830 r. wykonana w konstrukcji zrębowej i obita gontem, dziś rzymsko-kat. kościół fil.
Rabe - drewniana unicka cerkiew p.w. z 1858 r.
Hoszów - drewniana cerkiew grecko-kat. p.w. z lat 1900-1925 wzniesiona w tzw. narodowym stylu ukraińskim.
Bandrów - unikalna zabudowa wsi z drewnianymi domami konstrukcji zrębowej węgłowanymi na obłap lub jaskółczy ogon – rzadkość w Bieszczadach, drewniana cerkiew grecko-kat. p.w. św. Michała Archanioła z 1825 r. (przeniesiona w 1974 r. z Jasienia).
Jasień - murowany rzymsko-kat. kościół par. z 2 ćw. XVIII w. z dzwonnicą kościelną i barokowym wystrojem wnętrza, a także cenną ikoną Matki Bożej z Rudek z I poł. XVI w. – dziś sanktuarium Matki Bożej.
Ustrzyki Dolne - murowana dwudzielna grecko-kat. cerkiew par. p.w. Zaśnięcia NMP z 1847 r. z murowaną z kamienia dzwonnicą obok, neogotycki kościół murowany p.w. Matki Boskiej Królowej Polski z lat 1909-11 z ikoną Matki Boskiej z Dzieciątkiem z 2 poł. XVII w., kirkut ze stellami nagrobnymi z napisami hebrajskimi i płaskorzeźbami z XIX-XX w.
Równia - najciekawsza na trasie drewniana trójdzielna dawna cerkiew grecko-kat. p.w. Matki Boskiej Opieki z 1700-1750 r. wzniesiona w konstrukcji zrębowej i nakryta wyjątkowo pięknymi kopułami podbitymi gontem.
Ustjanowa - drewniana trójdzielna cerkiew grecko-kat. p.w. św. Paraskiewy z 1791 r. w konstrukcji zrębowej z dachami krytymi gontem, od 1971 r. kościół rzymsko-kat. p.w. NMP.
Łobozew - we wsi jednonawowy kościół drewniany konstrukcji zrębowej z poł. XIX w. p.w. Najświętszego Serca Jezusa, murowany dwór Leszczyńskich z końca XIX w. otoczony pozostałościami dawnego parku dworskiego.
Bóbrka - murowana cerkiew grecko-kat. z 1937 r., wykończona w latach 1970-73 jako rzymsko-kat. kościół par. p.w. Serca Jezusa, w pobliżu grecko-kat. kapliczka murowana z 1 poł. XIX wieku.
Orelec - drewniana cerkiew grecko-kat. p.w. Narodzenia św. Anny z ok. 1740 r. o konstrukcji zrębowej użytkowana dziś jako fil. kościół rzymsko-kat. p.w. św. Józefa, w odl. 1 km pomnik przyrody „Kamień w Orelcu”.
Uherce - murowany barokowy rzymsko-kat. kościół parafialny z 1757 r. z wolnostojącą dzwonnicą otoczony unikalnym murem obronnym z otworami strzelniczymi. Obok znajduje się dwór murowany z 1830 r. z resztkami drzew po dawnym parku podworskim.
Myczkowce - murowana grecko-kat. cerkiew fil. p.w. św. Jerzego z 1910-12 r., dziś rzymsko-kat. kościół par. p.w. Matki Boskiej Częstochowskiej., obok ruiny spichlerza dworskiego z I poł. XIX w.
Zwierzyń - murowana cerkiew fil. grecko-kat. p.w. Zmartwychwstania Chrystusa z 1750 – 1799 r.., dziś rzymsko-kat. kościół fil. p.w. św. Jana Chrzciciela, drewniany dom nr. 18 w konstrukcji zrębowej z poł. XIX w., cmentarz obok cerkwi z nagrobkiem malarza Antoniego Stroińskiego, właściciela wsi w poł. XIX w.
Glinne - na średniowiecznym kurhanie przy drodze do przysiółka Kostryń znajduje się oryginalna kapliczka słupowa z XVII-XVIII w., nieco dalej przy szosie pomnik przyrody „Kamień Leski”, o którym A. Fredro napisał „Bajendę, albo opowieść o Kamieniu nad Liskiem”.
Lesko - z Glinnego do miasta można przejechać rowerem przez źródełka za znakami zielonego szlaku pieszego górskiego prowadzącego z Krysowej (BPN) do Zagórza.
Stanisław Orłowski – Stowarzyszenie Przewodników Turystycznych „Karpaty”