Cerkwie bieszczadzkie

 

Budowle sakralne
 
    Elementem przykuwającym uwagę w krajobrazie Bieszczad są cerkwie sakralna. Obecnie pozostało ich niewiele w miejscu, które można by nazwać zagłębiem architektury sakralnej, gdzie prawie każda wieś mogła poszczycić się własną cerkwią.
Wiele z nich zostało zniszczonych po II Wojnie Światowej. Cerkwie greckokatolickie, prawosławne, niektóre przekształcone na kościoły katolickie, są różnorodne również pod względem architektonicznym
Choć pozostało ich niewiele, (około 60 z ponad 150) a ich losy były często zawiłe i burzliwe, są świadectwem różnorodności wyznaniowej i etnicznej tego regionu, a także czymś egzotycznym, kolejnym powodem, dla którego warto przyjechać w Bieszczady.
 
 
 
Cerkwie pełniące obecnie rolę kościołów rzymskokatolickich
 
1.       Bandrów Narodowy
 
    Pierwotnie znajdowała się tu cerkiew greckokatolicka, obecnie pełni funkcję kościoła rzymskokatolickiego pod.wezwaniem św. Andrzeja Boboli
Pierwsza cerkiew greckokatolicka w Bandrowie powstała wkrótce po lokacji wsi w 1513 roku. Wówczas była to świątynia pod wezwaniem. Narodzenia Matki Bożej. Kolejne cerkwie były budowane na miejscu poprzednich Ostatnią wybudowano w roku 1880 nie jest to jednak to jednak ten sam obiekt, który stoi tu obecnie.
 
 Bandrowska cerkiew została opuszczona po wysiedleniach mieszkańców na wschód na początku lat 50-tych XX wieku. Budowla została rozebrana. wraz ze stojącą obok murowaną dzwonnicą. Wcześniej Po roku 1951 (powrót do granic Polski) Bandrów został zasiedlony w większości przez ludność polską. Ponieważ we wsi nie było kościoła, przeniesiono tu drewnianą cerkiew z Jasienia (pochodzącą z roku 1882) i w 1974r zaadoptowano na kościół rzymskokatolicki.
W Jasieniu w latach pięćdziesiątych cerkiew służyła m.in. jako magazyn, a w 1964 roku przeznaczono ją do rozbiórki, przed która uchroniła ją inicjatywa parafian Bandrowa Narodowego
Obecnie świątynia filialna w Bandrowie należy do Sanktuarium Matki Bożej Bieszczadzkiej w Jasieniu i prowadzona jest przez Zgromadzenie św. Michała Archanioła.
 
2. Hoszów
 
    Pierwotnie cerkiew greckokatolicka pod wezwaniem św. Mikołaja, obecnie pełni rolę kościoła rzymsko-katolickiego pod wezwaniem bł. Bronisławy
Wznoszenie cerkwi greckokatolickiej w Hoszowie rozpoczęto w połowie lat trzydziestych XX wieku. Zgodnie z tradycją budowana była na miejscu poprzedniej świątyni, która datowana jest na rok 1770.Budowę, w którą zaangażowali się zarówno mieszkańcy wyznania greckokatolickiego jak i rzymskokatolickiego przerwał wybuch II wojny światowej w roku 1939.. Kiedy pod koniec czerwca 1945 roku mieszkańcy Hoszowa opuszczali wieś, świątynia była nieukończona. W roku 1951, po powrocie Hoszowa w granice terytorialne Polski (w wyniku równania granic, Hoszów po wojnie znalazł się na terytorium ZSRR) przybyli mieszkańcy zastali wybudowaną cerkiew. Z ustnych przekazów wynika, że budowę cerkwi ukończono w roku 1948 i przez 3 lata służyła wiernym w ZSRR jako cerkiew greckokatolicka.
Przez następne kilkanaście lat świątynia stała opuszczona W roku 1970 obiekt przejęła parafia rzymskokatolicka w Jasieniu i od tamtej pory cerkiew jest kościołem filialnym tej parafii. W architekturze cerkwi dały o sobie znać wpływy z Huculszczyzny
 
3.Polana
 
    Dawniej cerkiew greckokatolicka pod wezwaniem św. Mikołaja, obecnie jest to kościół katolicki. Obiekt datowany jest umownie na rok 1790 (ale najprawdopodobniej jest jeszcze starszy), co oznaczałoby, że jest to najstarsza zachowana cerkiew w Bieszczadach..
    Miejscowa tradycja głosi, iż wzniesiona została na przełomie XVI i XVII wieku jako kaplica dworska właścicieli tutejszych ziem. W roku 1770 powstał nieistniejący obecnie kościół rzymskokatolicki w Polanie (parafię rzymskokatolicką założył w roku 1447 Franciszek Urbański, łowczy podolski oraz jego krewny - podczaszy miednicki - również Franciszek Urbański. Urbańscy mieli wówczas przekazać ową kaplicę łemkom w ramach podziękowania za pomoc w pracach przy budowie kościoła, zatem data 1790 mogłaby być datą ponownej konsekracji, a nie budowy.
 
Po roku 1951 cerkiew używana była jako magazyn. W 1970 przekazana została parafii rzymskokatolickiej i od tego czasu funkcjonuje jako kościół Nie zachowały się praktycznie żadne elementy dawnego wyposażenia.
 
4.Smolnik nad Osławą
 
    Cerkiew w Smolniku nad Osławą zbudowana została w roku 1806; konsekrowana znacznie później pw. św. Miołaja. Jest jedynym tego typu obiektem zachowanym na terenie Gminy Komańcza. Jest to cerkiew murowana, zbudowana z kamienia, na zaprawie wapienno-glinianej z dodatkiem słomy. Drewniana więźba dachowa cerkwi wykonana została przez dawnych cieśli bez użycia gwoździ - elementy łączono drewnianymi kołkami. Z bryły obiektu wyraźnie wyróżnia się wysoka czworoboczna wieża nad przedsionkiem, przykryta cebulastym hełmem. Nad nawą i sanktuarium znajdują się ośmioboczne wieżyczki zwieńczone hełmami z latarniami i krzyżem. We wnętrzu zachował się ikonostas z bogatą dekoracją i ikonami z XVIII-XIXw, oraz cztery ołtarze boczne - jeden z nich stylu rokoko. Od 1969r. cerkiew w Stolniku jest to filialnym kościółem rzymskokatolickim parafii w Nowym Łupkowie. Służy również grekokatolikom.
 
5. Smolnik nad Sanem
 
    Cerkiew greckokatolicka pod wezwaniem. św. Michała Archanioła w Smolniku nad Sanem, obecnie jest kościółem rzymskokatolickim pod wezwaniem Wniebowzięcia NMP.
Niegdyś obiekt ten znajdował się w centrum wsi a Smolnik stanowił jedną całość z Procisnem. Po przejściu frontu w 1944 roku wieś włączono do ZSRR. We wsi powstał kołchoz, mieszkańcy zaczęli odbudowywać swoje domy.
W 1951 roku Smolnik powrócił do Polski - bez mieszkańców, których przesiedlono do obwodu nikołajewskiego. Wszystkie domy rozebrano w latach 50 i 60 XX wieku. Ocalała jedynie cerkiew. Obecny Smolnik znajduje się w kierunku północnym od ówczesnego. Greckokatolicka cerkiew parafialna pw. św. Michała Archanioła zbudowana została w roku 1791 w zastępstwie poprzednich: pierwszej - prawdopodobnie spalonej przez Tatarów oraz kolejnej -wzniesionej po roku 1672.
 
Obecny budynek usytuowano w nowym miejscu. Drewniany obiekt został wzniesiony w stylu tzw. bojkowskim. Cerkwie tego typu znajdowały się dawniej jeszcze m.in. w Caryńskiem, Sokolikach, Stuposianch czy Chrewcie. Wszystkie zostały rozebrane lub zniszczone a obiekt w Smolniku jest jedynym zachowanym w Bieszczadach i jednym z trzech zachowanych w Polsce.
Cerkiew została odnowiona w roku 1921, wówczas pokryto ją blachą. Po ponownym włączeniu do Polski (1951) była opuszczona i nie użytkowana, co sprzyjało kradzieżom i dewastacji. Rozebrano także drewnianą dzwonnicę. W 1969r. wyremontowany został dach - blachę zamieniono na gonty. w roku 1973 roku cerkiew została oficjalnie przekazana parafi rzymskokatolickiej w Lutowiskach a w roku 1974 została poświęcona przez biskupa, od tego czasu pełni funkcję kościoła rzymskokatolickiego pw. Wniebowzięcia NMP
 
6 Chmiel
 
    Pierwsza powstała w Chmielu cerkiew została wybudowana prawdopodobnie w XVIw., druga - cerkiew została zbudowana w miejsce starej najprawdopodobniej w roku 1795r. i istniała do roku 1904. Obecna, drewniana cerkiew greckokatolicka pod wezwaniem. św. Mikołaja zbudowana została w roku 1906, konsekrowano ją rok później pod pierwotnym wezwaniem. W wyniku wysiedleń ludności w roku 1947, cerkiew została opuszczona. W latach 60 XX wieku Służyła m.in. jako magazyn straży pożarnej W 1969 roku, po długich staraniach obiekt został zagospodarowany na świątynię rzymskokatolicką, obecnie należy do parafii rzymskokatolickiej w Dwerniku. Z dawnego wyposażenia nie zachowało się nic.
 
 
 
INNE CERKWIE
 
 
Komańcza


    Cerkiew greckokatolicka (od 1963 prawosławna) z 1802r. - nieistniejąca.Cerkiew greckokatolicka w Komańczy znajdowała się na niewielkim wzgórzu, zwanym dawniej przez miejscowych Pełeszuła Był to obiekt w całości drewniany, pochodzący z roku 1802, wybudowany na miejscu wcześniejszej cerkwi, którą strawił pożar 2 lata wcześniej.
Cerkiew została konsekrowana w roku 1805, jako cerkiew greckokatolicka. Odebrano ja grekokatolikom w roku 1961 i przekazano prawosławnym (oficjalnie w 1963) - wówczas przyjęła wezwanie Opieki Matki Bożej (Opieki Bogurodzicy).
 
Po zmianach ustrojowych w Polsce nie została zwrócona pierwotnym właścicielom. Komaniecka cerkiew była najczęściej wymieniana jako jedna z trzech zachowanych cerkwi w stylu wschodnio- łemkowskim. Uściślając należałoby jednak przyjąć, że zachowanych cerkwi w stylu wschodniołemkowskim wraz z Komańczą (czyli do 2006r.) było na tym terenie (szeroko rozumianym pograniczu Beskidu Niskiego i Bieszczadów) 6: Komańcza, Rzepedź, Turzańsk, Szczawne, Radoszyce, Wisłok Wielki. Stosując inny podział zaliczamy te obiekty do typu północno-wschodniego dzielącego się na dwa warianty: wieżowy i bezwieżowy.
. Cerkiew ta była wielokrotnie remontowana, m.in. w roku 1919, 1934, 1955, 1970. W ostatnich latach również wykonano przy cerkwi szereg prac remontowych. Spalona w 2006 roku cerkiew zostanie odbudowana.
 
Rzepedź
 
    Znajduje się tu derwaniana cerkiew pod wezwaniem Świetego Mikołaja. Reprezentuje styl północno-wschodni, bezwieżowy (wschodniołemkowski). Wybudowana w 1824 roku, została konsekrowana w roku 1826. Podczas licznych remontów na przestrzeni lat dokonano w niej wiele drobnych przeróbek.
W czasach wysiedleń ludności ukraińskiej z Bieszczad po II Wojnie Światowej, wierni ściągnęli z dzwonnicy cerkiewnej dzwon i zakopali go licząc na to, że w przyszłości będą mogli powrócić na te ziemie, wykopać dzwon i ponownie go użytkować.
 
W 1960 roku osiedlona tu ludność rzymsko-katolicka odnalazła ukryty dzwon, został jednak skonfiskowany, wywieziony do Sanoka i słuch po nim zaginął. Od 1970 roku cerkiew w Rzepedzi była użytkowana przez wiernych rzymsko i grecko-katolickich, (którzy powrócili tu po 1956 roku). Od roku 1987 cerkiew jest wyłączną własnością wiernych kościoła greckiego.
 
Kilka słów o architekturze:
 
Spośród pięciu wyróżnionych typów łemkowskich cerkwi, na terytorium Polski występują trzy:
 
1.Typ północno-zachodni, który podzielono dodatkowo na:
 
Wariant starszy
Uważany za klasyczny typ cerkwi łemkowskiej. Cerkwie tego typu są wybudowane na planie trójdzielnym z szerszą nawą i zróżnicowaną wysokością trzech podstawowych członów budowli. Wieża cerkwi usytuowana jest w zachodniej części babińca a może zajmować całą jego powierzchnię. Hełmy wież i zwieńczenia naw i prezbiteriów są baniaste.
 Wariant młodszy
Nawy i babińce są wydłużone , istnieją znaczne różnice w budowie dachu, pojawia się także zakrystia.
 
2. Typ północno-wschodni
Dzieli się na wariant:
 
Bezwieżowy, w którym wieża i budynek cerkwi nie tworzą jednej całości. Cerkiew jest w tym przypadku zbudowana na planie trójdzielnym, na głównej osi dodany jest przestronny przedsionek, przedsionek od strony prezbiterium, zakrystia. Na przedłużeniu osi świątyni znajduje się wolno stojąca dzwonnica pełniąca funkcję bramy(m.in. cerkwie Rzepedzi i Komańczy).
 
Wieżowy, w którym świątynia jest w niską wieżę o prostych ścianach, umieszczoną nad zachodnią częścią babińca.
 
3. Typ powszechny (schyłkowy)
 
Cerkwie tego typu cechuje układ trójdzielny. Dachy są dwuspadowe, przykryte baniastymi chełmami nad prezbiterium i nawą. We wnętrzu stropy są płaskie. Cerkwie w tym stylu budowano pod koniec XVIII i w XIX wieku.
 
Pozostałe dwa typy (południowy i południowo-wschodni) nie występują na terenie Polski.
 
W XX wieku na terenach Bieszczad pojawiła się nowy typ architektury sakralnej – łemkowskie cerkwie murowane. Czerpały ze wzorów rosyjskich i ukraińskich.
 
Cerkiwe bojkowskie
 
Mają układ trójdzielny, każda część jest pokryta oddzielnym dachem namiotowym. W stylu tym nie występują wielkie, masywne wieże. Wokół budowli istnieje zadaszenie wsparte na wysunietych belkach zrębu.

 

Autor: Choclade

Polecamy
Polecamy
Polecamy
Polecamy
Nasi partnerzy
Bieszczady Polska
Bieszczady Polska
Bieszczady Polska
Bieszczady Polska
Copyright © BieszczadyPolska.pl 2013-2019. Wszelkie prawa zastrzeżone.
Projekt graficzny: slawomirpacyk.pl.
Wszystkie prezentowane materiały, dokumenty, grafiki, skrypty i inne pliki w portalu www.BieszczadyPolska.pl chronione są prawem autorskim. Jakiekolwiek ich wykorzystywanie bez pisemnej zgody zabronione. Redakcja oświadcza także, że nie ponosi odpowiedzialności za opinie i komentarze zawarte w portalu, gdyż są one prywatnymi opiniami użytkowników.